Tunatofautisha dawa za kulevya katika makundi mawili. Zile zinazokubalika na zile zisizokubalika kisheria. Tanzania, dawa za kulevya zinazokubalika kisheria ni pamoja na tumbaku na pombe, pia dawa zilizothibitishwa kwa maandishi na daktari. Dawa zinazotolewa kwa udhibitisho wa madaktari ni zile dawa za kutibu. Pale zinapotolewa kwa sababu nyingine mbali na matibabu au maelezo ya daktari zinakuwa dawa za kulevya. Miongoni mwa dawa zinazotumika vibaya hapa Tanzania ni valium, asprin na panado. Vimiminika kama petroli pia hutumiwa kama dawa za kulevya. Vitu hivi hutumiwa kwa njia ya kuvuta hewa yake kwa pua au mdomo.
Pia kuna vileo visivyoruhusiwa ambavyo hutengenezwa kienyeji kama vile gongo. Dawa za kulevya ambazo hutumika sana Tanzania ni pamoja na bangi, mirungi, mandrax, heroini na kokaini. Kokaini ambayo hupatikana katika hali ya ungaunga ulio mweupe, hutumiwa kwa njia ya kuvuta kwa pua au kuchanganywa na maji na baadaye kujidunga mwilini kwa kutumia sindano. Heroini pia hupatikana kama unga mweupe. Unaweza kuvuta heroini kama sigara au kuvuta hewa yake kwa ndani na pia kwa kujidunga sindano. Katika hali i i isiyo ya kawaida heroini vilevile inaweza kupatikana katika vipande vidogovidogo vya kahawia vijulikanavyo kama “sukari ya kahawia”.
Njia nyingine ya kuzungumzia dawa za kulevya ni kutokana na madhara yake. Yapo madawa ambayo hupagawisha au yanayozubaisha au kupoozesha kama vile kileo, nikotini, dawa za usingizi, kwa mfano valium na heroini. Dawa hizo zinamfanya mtumiaji kujisikia shwari, lakini pia huhuzunisha. Dawa zinazochamngamsha ni i kama mirungi, kokaini na zile za kuvuta, kwa mfano petroli, zina madhara ya kukufanya uhamasike na kujisikia kuwa na nguvu. Dawa zinazopagawisha zinaleta hisia, sauti, taswira, harufu kwa mtu japokuwa vyote hivyo havipo kweli. Bangi ni mojawapo ya dawa hizi.

Ndiyo. Nikotini iliyo kwenye tumbaku ni sumu. Ukiwa na kiwango
kikubwa cha nikotini katika damu utajisikia kichefuchefu,
kutapika, kujaa kwa mate mdomoni, maumivu ya sehemu za
chini ya tumbo, kuharisha, na kujihisi dhaifu. Dalili nyingine
ni kuumwa na kichwa, kizunguzungu, kuongezeka kwa mapigo
ya moyo, kupata shinikizo la damu, kutetemeka na kutokwa na
jasho baridi. Nikotini nyingi inaweza kusababisha ukosefu wa
umakini na pia ukosefu wa usingizi.

Jinsi ya Kuepuka Kuingiliwa na Maswala ya Ngono katika Uhusiano

Karibu kwenye makala hii ambapo tutajadili jinsi ya kuepuka kuingiliwa na maswala ya ngono katika uhusiano wako. Katika dunia yetu ya kisasa, tunazidi kukutana na changamoto nyingi katika maisha yetu ya kimapenzi. Ni muhimu kuelewa kuwa tunaweza kudhibiti hisia zetu na kuweka mipaka sahihi ili kuhakikisha tunabaki na afya ya kihisia na kimwili. Hapa chini ni vidokezo kumi na tano vitakavyokusaidia kuepuka maswala haya ya ngono na kudumisha uhusiano wenye furaha na mafanikio.

1. Tambua thamani yako: Jitambue na ujiamini kuhusu thamani yako kama mtu na mpenzi. Kumbuka kuwa wewe ni wa pekee na unastahili upendo na heshima ya kweli. Jisikie huru kuweka mipaka yako na kudai kutendewa kwa heshima.

2. Elewa malengo yako: Jiulize ni nini unataka kufikia katika uhusiano wako. Je, unataka uhusiano wa muda mfupi au uhusiano wa kudumu? Ni muhimu kuwa na malengo na kuhakikisha kuwa unakubaliana na mpenzi wako kuhusu hatma ya uhusiano wenu.

3. Wasiliana waziwazi: Kuwa na mawasiliano wazi na mpenzi wako kuhusu matarajio yenu na mipaka yenu. Hakikisha kuwa mnazungumzia na kuelewa vizuri kila mmoja kabla ya kuingia katika uhusiano wa kimwili.

4. Jifunze kusema hapana: Kuwa na uwezo wa kusema hapana wakati hali inahitaji. Hii inamaanisha kukataa kushiriki katika vitendo vya ngono ambavyo hujui au huvihisi vizuri. Hapana ni jibu linalostahili kuheshimiwa.

5. Epuka mazingira hatari: Jiepushe na mazingira ambayo yanaweza kuchochea hisia za ngono na kupelekea kushawishiwa kufanya vitendo usivyotaka. Kwa mfano, epuka kukaa peke yenu katika chumba cha giza au mahali penye msongamano wa watu wengi.

6. Jenga uhusiano wa kihisia: Wekeza katika ujenzi wa uhusiano mzuri wa kihisia na mpenzi wako. Jenga msingi imara wa urafiki na kuweka mawasiliano ya kina na mpenzi wako. Uhusiano wa kihisia una nguvu na huleta furaha na usalama.

7. Tafuta msaada wa wazazi na wazee wa ukoo: Wazazi na wazee wa ukoo wana uzoefu na hekima ambayo inaweza kuwa muhimu kwako. Waulize ushauri na wasiliana nao juu ya maswala ya ngono na uhusiano. Watasaidia kuongoza na kufanya maamuzi sahihi.

8. Jikinge na elimu: Jifunze kuhusu afya ya kijinsia na njia za uzazi wa mpango. Elimu hii itakusaidia kufanya maamuzi sahihi na kuwa na udhibiti wa mwili wako. Pia, itakusaidia kujikinga na magonjwa ya zinaa na mimba zisizotarajiwa.

9. Epuka shinikizo la marafiki: Usiache marafiki wako wakushawishi kufanya vitendo ambavyo huvihisi ni visivyo sahihi. Kuwa na ujasiri wa kusimama kidete na kuwa na maadili yako ya kibinafsi.

10. Kuwa na mipaka ya kihisia: Jua mipaka yako ya kihisia na uijulishe mpenzi wako. Kuwa wazi kuhusu ni nini unakubali na ni nini hukubali katika uhusiano wenu. Hii itasaidia kuweka mipaka sahihi ya kimwili na kihisia.

11. Jifunze kusubiri hadi ndoa: Kwa kuwa msisitizo wetu ni kuendeleza maadili ya Kiafrika, tunakushauri ujitahidi kusubiri hadi ndoa kabla ya kushiriki ngono. Hii italeta utulivu wa kihisia na kujenga msingi imara wa uhusiano wenu.

12. Kuwa na matamanio ya pamoja: Hakikisha unaelewa na unaheshimu matamanio ya mpenzi wako. Kuwa wazi kuhusu matamanio yenu na kufanya kazi pamoja ili kufikia matakwa yenu ya kihisia na kimwili.

13. Jifunze kuwasiliana kwa lugha ya mapenzi: Elewa na ujifunze jinsi ya kuwasiliana kwa lugha ya mapenzi na mpenzi wako. Kuwa wazi na mkweli kuhusu hisia zako na mahitaji yako. Hii itasaidia kuimarisha uhusiano wenu na kuepuka miscommunication.

14. Zingatia miradi na malengo yako: Kuwa na miradi na malengo maishani inaweza kusaidia kuepuka maswala ya ngono yanayoleta vurugu katika uhusiano wako. Weka akili yako na mawazo yako katika kufikia malengo yako na kutimiza ndoto zako.

15. Kumbuka kuwa ngono sio kila kitu: Mwisho lakini sio mwisho, kumbuka kuwa kuna mengi zaidi katika uhusiano kuliko ngono. Uhusiano wa kweli na wa kudumu unajengwa juu ya misingi ya upendo, heshima, uaminifu, na kujali. Kuzingatia mambo haya muhimu kutakusaidia kuepuka kuingiliwa na maswala ya ngono na kudumisha uhusiano wenye furaha na mafanikio.

Tunatumai kuwa vidokezo hivi vitakusaidia kuepuka maswala ya ngono katika uhusiano wako. Je, una maoni au maswali yoyote? Tungependa kusikia kutoka kwako! Jisikie huru kuacha maoni yako na tushiriki uzoefu wako. Tukumbuke kuwa ni muhimu kuheshimu maadili yetu ya Kiafrika na kujitahidi kuwa na uhusiano safi hadi ndoa.

Ndiyo, watashtakiwa! Wakati mwingine wazazi huwatuma
watoto wao kuchukua au kununua pombe au sigara na
hata dawa za kulevya. Utumiaji na usambazaji wa dawa za kulevya ni kinyume cha sheria nchini Tanzania na sio uamuzi binafsi wa kifamilia.

Siyo haki kwa mtoa huduma wa afya kukataa kumtibu.
Kama kijana, una haki sawa ya kutibiwa kama vile mtu yoyote.
Iwapo mtoa huduma anakataa kukutibu wewe, jaribu kuzungumza
naye kuhusu jambo hilo na umuulize sababu za kukataa kukutibu.
Iwapo yeye anashikilia uamuzi wa kutokutibu basi amua ama
unatafuta mhudumu mwingine au zungumza na mkubwa wake
kuhusu tatizo lako. Ni jambo la maana kuzungumza na rafiki
yako au mwone mtu unayemwamini akusaidie kutatua tatizo
lako.

Vituo vingi vya Umma na vya binafsi vya huduma za afya
vinajitahidi kutoa huduma rafiki kwa vijana. Tafuta kituo cha
karibu au shirika linalotoa huduma za afya ya uzazi. Kumbuka,
haki ya afya ambayo pia inabeba haki ya huduma ya afya ya
uzazi, Kimataifa inatambuliwa kupitia ICESCR4 na pia imetiwa
saini na kuridhiwa hapa Tanzania. Hivyo usisite kuulizia huduma
kama hii.

Jinsi ya Kuzungumza na Mwenzi Wako kuhusu Kujikinga na Mimba

Karibu sana marafiki zangu! Leo, nataka kuzungumza nanyi kuhusu jinsi ya kujikinga na mimba na umuhimu wa kuwa na mazungumzo ya wazi na mwenzi wako kuhusu suala hili muhimu. Kama vijana, tunapitia wakati wa kuchangamka na hisia zinazotukabili kuhusu mapenzi na mahusiano. Ni muhimu sana kuwa na mazungumzo haya na mwenzi wako ili kuweka mipaka thabiti na kujikinga na mimba isiyotarajiwa. Hebu tuanze! 💬💑

1. Anza Mazungumzo: Mazungumzo ni ufunguo wa kila uhusiano mzuri. Anza kwa kumwambia mwenzi wako jinsi unavyojali usalama wako na mustakabali wenu pamoja. Tumia maneno ambayo yatamfanya ajisikie huru na kuwa na imani kwako wakati wa mazungumzo. 💬💕

2. Eleza umuhimu wa Kujikinga: Sema kwa uwazi kuwa kujikinga na mimba ni muhimu kwenu wawili. Omba mwenzi wako kushiriki mawazo yake na kujua anajisikiaje juu ya suala hili. 💬🔄

3. Eleza njia za Kujikinga: Ni muhimu kueleza njia tofauti za kujikinga na mimba, kama vile kondomu, kidonge cha uzazi, na uzazi wa mpango. Zungumzia faida na madhara ya kila njia ili mwenzi wako aweze kufanya maamuzi sahihi. 💬🔒

4. Tafuta Maarifa Pamoja: Kwenda kwa mtaalamu wa afya na kupata habari sahihi ni jambo jema. Mwambie mwenzi wako kuwa unaweza kwenda pamoja kwenye kliniki au kwa daktari ili kupata maarifa zaidi kuhusu njia za kujikinga na mimba. 💬👩‍⚕️

5. Onyesha Upendo na Kuthamini: Hakikisha mwenzi wako anajua kuwa unampenda na unathamini uhusiano wenu. Mwambie kuwa kujikinga na mimba ni njia moja ya kuonyesha upendo na kuheshimiana. 💬❤️

6. Jadiliana na Ufanye Maamuzi Pamoja: Sote tunahitaji kuwa sehemu ya maamuzi yanayotuhusu. Jadiliana na mwenzi wako kuhusu njia ya kujikinga na mimba ambayo inafaa kwenu wawili na muafikiane kabla ya kufanya uamuzi. 💬✅

7. Eleza Hatari za Mimba Isiyotarajiwa: Hakikisha mwenzi wako anaelewa hatari za mimba isiyotarajiwa, kama vile kuacha shule, kuharibika kwa ndoto na mipango ya baadaye, na kuwa mzazi kabla ya wakati. Fanya mfano wa kujieleza na kuuliza mwenzi wako maoni yake. 💬🚫🤰

8. Zungumza kuhusu Nia ya Baadaye: Ni muhimu kuwa na mawazo thabiti kuhusu nia ya baadaye. Eleza malengo yako binafsi na jinsi unavyopanga kuyafikia. Swali mwenzi wako kuhusu malengo yake na jinsi anavyofikiri kuhusu maisha ya baadaye. 💬📆

9. Pima Matumizi ya Uzazi wa Mpango: Kama wawili, jaribuni vipi mwenzi wako anatumia njia za kujikinga na mimba na jinsi anavyoheshimu mipaka mlizoweka pamoja. Tafuta njia sahihi ya kujua kama mnafuata maadili yenu na mkae pamoja kujadiliana. 💬📝

10. Kujali Afya ya Mwenzi: Hakikisha mwenzi wako anaelewa kuwa kujikinga na mimba ni muhimu pia kwa afya yake mwenyewe. Mwambie athari za kimwili na kihisia zinazoweza kutokea kwa kuwa na mimba wakati ambapo hawajajiandaa vyema. 💬🏥

11. Zungumza juu ya maadili: Ni muhimu kuwa na mazungumzo kuhusu maadili na maoni yenu kuhusu ngono kabla ya ndoa. Eleza msimamo wako na sikiliza mawazo ya mwenzi wako. 💬⚖️

12. Tambua Vichocheo: Zungumza juu ya vitu ambavyo vinaweza kuchochea hisia za ngono na kusababisha hatari ya mimba isiyotarajiwa. Jenga ufahamu pamoja na mwenzi wako juu ya mambo ambayo yanaweza kuhatarisha uhusiano wenu. 💬🚫🔥

13. Fanya Maamuzi Sahihi: Baada ya mazungumzo na ufahamu wa pamoja, ni wakati wa kufanya maamuzi sahihi. Kwa mfano, ikiwa mwamuzi wako ni kutumia kondomu, hakikisha unapata kondomu zenye ubora na kuzijua jinsi ya kuzitumia ipasavyo. 💬🏆

14. Jifunze Kusema "Hapana": Ni muhimu kujifunza kusema "hapana" wakati ambapo hisia zinaenda nje ya mipaka iliyowekwa. Sema "hapana" wakati unajisikia kushinikizwa kufanya kitu ambacho hauko tayari kukifanya au ambacho kingeweza kusababisha hatari ya mimba isiyotarajiwa. 💬🚫

15. Kuwa na Ujasiri kuwa Mzuri: Mwishowe, kumbuka kuwa kuwa mzuri, kujilinda na kujilinda kwa njia sahihi ni ujasiri. Kuwa na ujasiri kushiriki maadili yako na kufuata njia za kujikinga na mimba itakupa uhuru na amani. 💬💪

Kwa kuhitimisha, ni muhimu kuzungumza na mwenzi wako juu ya kujikinga na mimba na kuheshimu maadili yenu. Kwa kufanya hivyo, mtaweza kujenga uhusiano mzuri na kuwa na mustakabali salama. Kumbuka, kusubiri hadi ndoa na kuwa safi ni njia bora na salama zaidi ya kujikinga na mimba isiyotarajiwa. Je, una maoni gani juu ya suala hili? Je, unashiriki mawazo yako na mwenzi wako? Tungependa kusikia kutoka kwenu! 💬💭

Nakutakia mazungumzo mazuri na mafanikio katika kufikia malengo yako ya kuwa mwaminifu na kujilinda. Endelea kuwa waaminifu kwa maadili yako na kumbuka, upendo na heshima ndio msingi wa uhusiano imara. Asanteni sana kwa kunisikiliza. 💬❤️🔒

Ni imani na fikra potofu kwamba, ukinywa gongo au kuvuta
sigara kwa kiasi kidogo baada ya chakula itasaidia kuyeyusha
baadhi ya vyakula vya mafuta. Pombe inaweza hata kupunguza
mtiririko wa kawaida wa kimiminika muhimu kwa uyeyushaji wa
chakula (tindikali) na hivyo kuchelewesha kuliko kurahisisha
uyeyushaji wa chakula.
Nikotini ya sigara kwa upande mwingine inaongeza kazi katika
utumbo mpana na hivyo kurahisisha uyeyushaji wa chakula.
Lakini kwa upande mwingine nikotini huchochea utengenezaji
wa tindikali tumboni ambayo husababisha maumivu ya tumbo.

Kuna sababu kuu mbili i kwa wana ndoa kupata maambukizi i ya Virusi vya UKIMWI na UKIMWI.
Kwanza, i inawezekana kuwa mmoja kati yao alikuwa tayari na maambukizi ya Virusi vya UKIMWI kabla ya siku ya kuoana. Kwani hata mtu aliyeambukizwa na Virusi vya UKIMWI anaweza kuonekana mwenye afya nzuri i na kuwa navyo mwilini siku ya harusi. Hii ni pale ambapo awali alifanya ngono na mtu aliyeambukizwa Virusi i ama alivipata kwa kupitia njia nyingine kwa mfano, njia ya damu i siyo salama..
Kama mtu aliwahi kufanya ngono kabla, njia pekee ya kuhakikisha kuwa hana virusi kabla ya kufunga ndoa ni kwenda kupima damu.
Pili, wanandoa hao wanaweza kuambukizwa baada ya kufunga ndoa, pale ambapo mwenzi mmoja atafanya mapenzi na mtu mwingine. Kama mmoja wao au wote wawili watafanya ngono na mpenzi mwingine (mahusiano nje ya ndoa) wanaweza kupata maambukizi ya Virusi vya UKIMWI.

Baadhi ya dawa za kulevya pamoja na dawa za kutibu, hutumika hospitali kuokoa maisha na kupunguza maumivu. Hii inamaanisha kwamba wataalamu kama madaktari na wauguzi hudhibiti matumizi ya dawa hizi. Kwani watahakikisha kwamba dawa sahihi zinatumika, i takiwavyo na kwa vipimo sahihi.

Utumiaji wa nguvu
katika mahusiano ya
ujinsia unavunja haki
za uzazi na haki za
binadamu. Uhusiano
wa ujinsia ni muhimu
uwe katika misingi ya
maelewano, kuheshimiana,
na Huwezi kunikataa
mapenzi kwa
kila mmoja wenu.

Katika baadhi ya
tamaduni , mwanamume
ndiye mwenye mamlaka
na anakubalika kwamba anaweza kutumia nguvu. Ingawaje utamaduni
unatakiwa kujenga na kutia moyo uhusiano mzuri katika jamii.
Utamaduni wetu hauna budi kuimarisha thamani ambayo
itaheshimu hadhi ya utu na usiruhusu utumiaji wa nguvu. Kila
jambo ambalo linavunja haki ya mtu na kumdhalilisha hadhi ya
utu haliwezi kukubalika na kupokelewa.

Albino wana ngozi nyeupe, nywele nyeupe au nyekundu na macho
ya kijivu au ya bluu. Ngozi yao ni nyeupe zaidi kuliko ndugu zao
wa familia moja au watu wa jamii yake
ambao hawana hali ya ualbino. Ngozi hii inaonekana zaidi kuwa
nyeupe katika familia za watu weusi, ingawaje, ualbino
hutokea kwa watu wa kila taifa, rangi, kabila na dini. Albino
wako katika mabara yote ulimwenguni.

Neno VVU ni i virusi au vijidudu vinavyosababisha ugonjwa wa UKIMWI. Neno hili kwa lugha ya Kii ngereza ni HIV yaani “Human Immunodeficiency Virus”. UKIMWI ni kifupi cha maneno matatu ambayo ni Upungufu wa Kinga Mwilini. Kwa Kii ngereza jina la UKIMWI AIDS ambacho kirefu chake ni “Acquired Immune Deficiency Syndrome”. Neno UKIMWI tayari linaonyesha tayari aina ya ugonjwa, i ikii manisha kuwa mwili umepungua uwezo wake wa kinga kwa maradhi mbalimbali mwilini. Dalili za upungufu huu ukianza kujitokeza basi maradhi haya huitwa UKIMWI.

Tofauti kati ya VVU na UKIMWI ni kuwa mtu aliyeambukizwa VVU bado anaweza kuonekana mzima wa afya. Pamoja na kuwa virusi hivyo vitaonenekana katika damu yake, ni kwamba virusi hivyo vitakuwa havijaanza bado kushambulia chembechembe nyeupe za damu. Kwa upande mwingine kinga ya mwili ya mtu anayeumwa UKIMWI i itakuwa tayari i i imepungua. Mwili wake utaanza kuugua magonjwa nyemelezi. Magonjwa nyemelezi hupata nafasi ya kushambulia mwili huu ambao tayari kinga imepungua. Watu wnaoumwa UKIMWI wanaweza kupungua uzito wa mwili, kuharisha au kupata matatizo ya ngozi. Hata hivyo maradhi haya siyo lazima yatokane na kuwa na VVU. Ili kuwa na uhakika, onana na mtaalamu yaani dakatari wako.

Uvutaji wa aina zote una madhara. Kama utavuta sigara na
kuvuta moshi kwa kutumia mdomo hadi kwenye mapafu yako
utapata madhara moja kwa moja kwenye viungo vyako.
Kama nitasimama karibu na mvutaji na kuvuta moshi, kuna
madhara ambayo siyo ya moja kwa moja. Kwa upande mwingine
kama jirani wa mvutaji unaweza kuvuta sumu nyingi itokanayo
na tumbaku kwa sababu hakuna kitu cha kuichuja. Sigara za
viwandani zina kishungi ambacho huchuja tindikali mbalimbali
zenye sumu, kama vile kaboni na asidi ya magamba ya miti,
ambazo zina madhara kwa mapafu.

Ndiyo, hata akitoa uume nje ya uke kabla ya kumwaga mbegu anaweza akaambukizwa Virusi vya UKIMWI na UKIMWI. Ni hatari kwa mwanamke na pia kwa mwanaume, kwa sababu vijidudu vimo ndani ya majimaji ukeni na uumeni. Hasa kama mmoja kati ya wapenzi ana vidonda au michubuko midogo sehemu za siri, Virusi vya UKIMWI. huingia kwa urahisi.

Kutoa uume nje ya uke kabla ya kumwaga shahawa siyo njia salama ya kujikinga na maambukizi ya Virusi vya UKIMWI.

Watu wanokunywa kupitia kiasi huathiri jamii kwa njia
mbalimbali. Madhara mengine hutokea kwa kuwa wanafanya
vitu ambavyo wasingevifanya iwapo wasingekuwa wamelewa.

Watu wakilewa, huweza kuwa na hasira, wagomvi hivyo basi
huwadhuru wengi kiakili na kimwili. Isitoshe, ajali nyingi za
kazini na barabarani hutokea watu wakiwa wamelewa. Mara
nyingi watu wasiokuwa na hatia na vilema hupoteza maisha yao
kutokana na ajali zinazohusiana na ulevi.

Watu wanaokunywa
pombe kupita kiasi hupunguza uangalifu na hivyo basi kuchangia
katika kuenea kwa VVU kwenye jamii. Watu wanaokunywa pombe
wanaweza pia kufanya ujambazi katika jamii. Pia wanaokunywa
kupita kiasi si wafanyakazi wa kutegemewa kwani hutumia
muda mwingi nje ya sehemu zao za kazi.

Watu waliozoea kunywa pombe nyingi hupoteza pesa zao nyingi
kununua pombe na muda wao mwingi kufikiria jinsi ya kupata
pesa za kunywea pombe.

Kutokana na gharama za kununua
pombe familia zao hukosa pesa za vitu muhimu kama kodi ya
nyumba, ada na sare za shule na chakula.

Vijana wanaokunywa pombe huanza kuiba pesa nyumbani kwao
ili kununulia pombe. Matumizi mabaya ya pombe mara nyingi
husababisha matatizo au kuvunjika kwa familia, au urafiki.

Vilevile husababisha matokeo mabaya shuleni au kuacha kabisa
shule, hali ambayo inaweza kusababisha kukosa nafasi za kazi,
kujitegemea wewe mwenyewe na kusaidia famila yako na jamii.