Siyo haki kwa mtoa huduma wa afya kukataa kumtibu.
Kama kijana, una haki sawa ya kutibiwa kama vile mtu yoyote.
Iwapo mtoa huduma anakataa kukutibu wewe, jaribu kuzungumza
naye kuhusu jambo hilo na umuulize sababu za kukataa kukutibu.
Iwapo yeye anashikilia uamuzi wa kutokutibu basi amua ama
unatafuta mhudumu mwingine au zungumza na mkubwa wake
kuhusu tatizo lako. Ni jambo la maana kuzungumza na rafiki
yako au mwone mtu unayemwamini akusaidie kutatua tatizo
lako.

Vituo vingi vya Umma na vya binafsi vya huduma za afya
vinajitahidi kutoa huduma rafiki kwa vijana. Tafuta kituo cha
karibu au shirika linalotoa huduma za afya ya uzazi. Kumbuka,
haki ya afya ambayo pia inabeba haki ya huduma ya afya ya
uzazi, Kimataifa inatambuliwa kupitia ICESCR4 na pia imetiwa
saini na kuridhiwa hapa Tanzania. Hivyo usisite kuulizia huduma
kama hii.

Njia pekee ya kujitambua kama umepata maambukizo ya
VVU ni kufanya kipimo cha damu (HIV-test). Vipimo hivi
vinapatikana katika vituo vya afya na pia kupitia vituo maalumu
vya ushauri nasaha vya kupima kama vile vya Angaza, huduma
hizi zimesambaa nchi nzima. Kipimo hiki huchukua kiasi kidogo
cha damu na kawaida majibu hupatikana baada ya muda mfupi.
Mshauri nasaha ataongea na wewe na kukuelimisha zaidi kuhusu
kipimo na maana ya majibu.

Endapo rafiki au jamaa anaomba msaada wa kuacha kutumia dawa za kulevya unaweza kumsaidia kwa kumpatia nasaha. Jitahidi kumpatia taarifa zote muhimu kuhusu dawa za kulevya. Muhimu zaidi mweleze athari za matumizi ya dawa hizo. Hata wazazi unaweza kuwapatia ushauri endapo watatambua umuhimu wako wa kujali.
Wakati mwingine waathirika wa dawa za kulevya hawako tayari kusikiliza ushauri na msaada wako. Inaweza kutokea muathirika akawa na hasira na hata kuvunja urafiki wenu na hata kufa. Usijilaumu!!! Kwa sababu ulijitahidi kumsaidia kadri ya uwezo wako. Wakati mwingine ni vyema kuvunja urafiki kwa usalama wako na kwa faida ya rafiki yako. Rafiki huyo anaweza kugundua kuwa utumiaji wa dawa za kulevya unamletea mwisho mbaya na hatimaye kuchukua uamuzi wa kueleza matatizo yake.
Kama itatokea rafiki au ndugu yako ambaye ni teja ameathirika sana kiafya usijaribu kumsaidia peke yako. Inaweza kuwa muhimu kumtafutia msaada wa kitaalamu kutoka kwa mtaalamu.

Watu ambao wanaonekana tofauti na wengine (ama kwa misingi
ya kabila, rangi, dini, kimo au hata ualbino) wanapata shida
ya kujichanganya katika jamii. Jambo hili linazidi kufanya hali
kuwa ngumu katika kupata nafasi ya kuanza uhusiano. Kwa hiyo,
siyo sahihi kulinganisha hali hii kwa watu wanaoishi na ualbino
kwani hali hii huwatokea watu tofauti.
Albino labda hawajiamini katika kuanzisha uhusiano wa
kimapenzi kutokana na uzoefu wa kunyanyapaliwa na kubaguliwa.
Wao mara nyingi wanakuwa na woga wa kukataliwa na labda
aliye na nia ya kutaka kuwa mwenzi. Awali ya yote ni kwamba
ili upendwe ni lazima wewe ujiamini na kujipenda mwenyewe.
Changamoto walizonazo familia zenye watoto wanaoishi
na ualbino ni hasa katika kuwajengea hali ya kujiamini na
kuwaelimisha kuwa ulemavu walionao ni katika muonekano
(wa ngozi, nywele na macho). Pamoja na kuwa na muonekano
huo, watoto Albino wana uwezo sawa kama watu wengine.

Kadri utakavyojiendeleza kielimu na katika mafunzo ndivyo
itavyokuwa rahisi kwako katika kujitegemea na kumpata
mwenzi wa kuishi naye.

Ndiyo. Kuna mashirika yasiyo ya kiserikali (AZISE)
yanayotoa ushauri nasaha kwa watumiaji wa dawa za
kulevya. Katika AZISE hizi kuna wataalamu wenye
kusikiliza na kujaribu kutafuta ufumbuzi wa matatizo yako. Kama mtu anategemea dawa za kulevya au anahitaji msaada wa kitaalamu, basi kuna vituo vya kuwasaidia kwenye hospitali za serikali,

Hapana. Albino wote hawafanani, wanatofautiana kufuatana na
kiasi cha melanini walicho nacho; wengine hawana kabisa na
wengine wanayo kwa kiasi kidogo tu. Wanasayansi wamegundua
aina mbalimbali za ualbino. Kufuatana na aina hizi za ualbino

Kama mama mjamzito atatumia dawa za kulevya basi humuathiri mtoto moja kwa moja. Mtoto aliye tumboni hulishwa kupitia damu ya mama yake. Kwa hiyo mama mjamzito anapotumia dawa hizo za kulevya, dawa huingia mwilini mwa mtoto anayekua. Matumizi ya dawa za kulevya pia huongeza uwezekano wa mimba kuharibika.

Je, ni sahihi kufanya ngono na mpenzi wako wa shule? Hii ni swali muhimu ambalo vijana wengi hujikuta wakijiuliza wanapoingia katika uhusiano wa kimapenzi. Ni vyema kuchukua muda wa kufikiri na kuzungumza juu ya maamuzi haya muhimu. Katika makala hii, tutachunguza maoni yaliyo sahihi kwa maoni ya Kiafrika na kuangazia umuhimu wa kusubiri hadi ndoa.

1. Kutunza Afya: Kufanya ngono na mpenzi wako wa shule kunaweza kuathiri afya yako. Njia bora ya kulinda afya yako ni kusubiri hadi uwe tayari kwa majukumu ya ngono.

2. Kuepuka Mimba Zisizotarajiwa: Kufanya ngono katika umri mdogo kunaweza kusababisha mimba zisizotarajiwa. Kwa kusubiri hadi wakati unaofaa, unaweza kuepuka mzigo wa kuwa mzazi kabla ya wakati.

3. Kujilinda na Maambukizi ya VVU na Ukimwi: Kufanya ngono bila kinga kunaweza kuongeza hatari ya maambukizi ya VVU na Ukimwi. Kwa kusubiri hadi ndoa, unaweza kuepuka hatari hii na kuanza ndoa yako ikiwa na afya njema.

4. Kuimarisha Uhusiano: Kusubiri hadi ndoa inajenga msingi thabiti wa uhusiano wako na mpenzi wako. Inakupa muda wa kujenga uaminifu na kuelewana kikamilifu kabla ya kujihusisha kimwili.

5. Kuepuka Shinikizo: Katika uhusiano wa shule, shinikizo la kufanya ngono linaweza kuwepo. Ni vizuri kuwa na nguvu ya kusema hapana na kusubiri hadi wakati unaofaa.

6. Kukua Kiroho: Kusubiri hadi ndoa kunakupa nafasi ya kujitambua kiroho. Unapopata mwenzi wako wa maisha, unaweza kufurahia uhusiano wenu kwa namna ambayo inaleta baraka na amani.

7. Kujiweka Salama: Jamii yetu inathamini uaminifu na maadili mema. Kusubiri hadi ndoa kunakupa nafasi ya kujiweka salama kijamii na kuepuka lawama na aibu.

8. Kuepuka Mawazo ya Kuachwa: Katika uhusiano wa shule, kuna uwezekano mkubwa wa kubadilika na kuvunjika. Kwa kusubiri hadi ndoa, unaweza kuepuka mawazo ya kuachwa na kuumia kimwili na kihisia.

9. Kuepuka Kushindwa Kusoma: Kufanya ngono katika umri mdogo kunaweza kusababisha kushindwa kusoma vizuri na kuathiri maisha yako ya baadaye. Kwa kusubiri hadi wakati unaofaa, unaweza kutimiza malengo yako ya elimu na kujenga msingi imara wa maisha yako.

10. Kujiandaa Kwa Majukumu: Kufanya ngono kunakuja na majukumu makubwa kama malezi ya watoto. Kusubiri hadi ndoa kunakupa muda wa kujiandaa na kuwa tayari kukabiliana na majukumu hayo.

11. Kufurahia Safari ya Kugundua: Kusubiri hadi ndoa kunakuwezesha kugundua na kufurahia uhusiano wako bila shinikizo la ngono. Unaweza kujifunza kuhusu mpenzi wako, kufanya vitu pamoja, na kujenga historia nzuri ya uhusiano wenu.

12. Kuepuka Uvunjifu wa Ndoa: Kufanya ngono kabla ya ndoa kunaweza kusababisha uvunjifu wa ndoa. Kwa kusubiri hadi ndoa, unaweza kuhakikisha kuwa uhusiano wako unajengwa kwa msingi wa upendo wa kweli na kuelewana.

13. Kuenzi Maadili ya Kiafrika: Maadili yetu ya Kiafrika yanatuhimiza kusubiri hadi ndoa kabla ya kujihusisha kimwili. Kwa kufuata maadili haya, tunajenga jamii yenye afya na yenye maadili mema.

14. Kuwa Mfano Bora: Kwa kusubiri hadi ndoa, unakuwa mfano bora kwa marafiki zako na kaka na dada zako. Unaweza kuwa chanzo cha hamasa na msaada kwa wale wanaokabiliana na uamuzi huu mgumu.

15. Kujenga Ndoa ya Kudumu: Kwa kusubiri hadi ndoa, unajenga msingi imara wa ndoa yako. Unaweza kufurahia uhusiano wa kipekee na mwenzi wako, bila hofu ya kuvunjika.

Kwa muhtasari, kufanya ngono na mpenzi wako wa shule si sahihi kwa mujibu wa maadili ya Kiafrika. Kusubiri hadi ndoa kunakuwezesha kujilinda na hatari za kiafya, kujenga uhusiano wa kudumu, na kujiandaa kwa majukumu ya baadaye. Ni wakati wa kujiamini na kufanya uamuzi sahihi kwa mustakabali wako. Je, wewe una maoni gani kuhusu suala hili? Je, umewahi kujikuta katika hali kama hii? Tungependa kukusikia!

Vijana wengi wanajikuta wanatumbukia katika matatizo mazito kama kupata mimba mapema, utoaji wa mimba, magonjwa ya zinaa pamoja na maambikizi ya virusi vya UKIMWI na UKIMWI, kwa sababu wanapokea zawadi bila ya kujiuliza lengo la zawadi hizo.

Wanaume wengi wanatumia fedha kuwahadaa wasichana na wasichana wengine wamezoea kupata fedha hizo kukidhi mahitaji yao ya maisha. Jambo hili linaweza pia kuwapata wavulana kwani kwa maana kwamba wanawake watu wazima hujaribu kuwatongoza wavulana wadogo. Hivyo basi ni muhimu kwa wasichana na wavulana wote kwa pamoja kuwa waangalifu sana na zawadi zinazotolewa. Ni vema wakati wote ujiulize nini lengo la zawadi hiyo.

Pia fikiria kuhusu faida na hasara ya kujamiiana kila unapokutana na vishawishi mbalimbali. Ukikumbuka madhara ambayo unaweza kuyapata itakupa nguvu na msimamo wa kusema “hapana” na kujiepusha na vishawishi.

Sheria kuhusu utoaji
mimba zinatofautiana
kati ya nchi na nchi. Hapa
Tanzania utoaji mimba
ni kosa la jinai.5 Kosa la
jinai linamchukulia mtu
hatua aliyetoa mimba na
yule aliyemtoa au
kumsaidia kutoa mimba.
Hata hivyo hapa Tanzania
unaruhusiwa kutoa mimba
pale tu inapokwepo sababu
za kuokoa maisha ya mama
mjamzito kama kuna
matatizo ya kiafya au
pale mimba inatokana na
kubakwa.6 Utoaji mimba hufanyika kwa siri.
Ni hatari iwapo utoaji mimba utafanyika bila ya utaalamu. Yule
anayesaidia kutoa mimba anawajibishwa kisheria. Iwapo utoaji
mimba umefanywa na mtu asiye na ujuzi, kwa mama mwenyewe,
au kifaa kilichotumika ni kichafu, au majani au dawa zimewekwa
ukeni, zinaweza kuhatarisha maisha ya mama.
Ni muhimu hata hivyo kujua kuwa wahudumu wengine hutoa
huduma baada ya mimba kuharibika kwa wale wanaohitaji
msichana au mama, kutokana na matatizo ya utoaji mimba au
kuharibika kwa mimba

Sheria ya Tanzania inaeleza dawa zilizo halali na zisizo halali.
Tumbaku imekubalika na jamii kwa muda mrefu, na ni katika
miaka kama hamsini iliyopita ndipo madhara yatakanayo na
nikotini iliyomo kwenye tumbaku yalipoanza kukubalika. Hata
hivyo, hadi sasa tumbaku ni halali, lakini ni bangi kwa upande
mwingine si halali kisheria Tanzania.
Kwa hivyo, kutokana na kwamba nikotini kwenye sigara
ina madhara, basi serikali ilichukua hatua ya kuanza
kuwatahadhadharisha wavutaji na kuwazuia vijana kuvuta sigara.
Kuna sheria mpya Tanzania ambayo inawalazimisha
watengenezaji wa bidhaa za tumbaku kuandika tahadhari
ya afya kwenye bidhaa wanazotengeneza na kuuza. Kuanzia
mwaka 2000 bidhaa za tumbaku zote zililazimika kuwa na onyo
kwamba “Uvutuaji wa sigara ni hatari kwa afya yako.”

Hakuna kiwango cha umri kwa kutumia huduma za afya ya uzazi
na njia za uzazi wa mpango. Unatakiwa kuanza kutumia huduma
za afya ya uzazi pale unapoona unazihitaji. Na hasa iwapo
umeamua kujamiiana, unatakiwa uende kwanza kwenye huduma
za afya ya uzazi, na kupata ushauri juu ya ujinsia na masuala
ya afya ya uzazi pamoja na njia mbalimbali za uzazi wa mpango.
Vijana kisheria wamepewa haki ya kutumia njia za uzazi wa
mpango.
Nchini Tanzania kuna sera ya idadi ya watu ya mwaka 1992.2
ambapo kati ya mambo mengine inalenga katika kuandaa
vijana, kabla ya kuingia katika maisha ya ndoa wawe wazazi
wanaowajibika kwa kuinua kiwango cha elimu ya familia.
Sera hii inazungumzia uanzishwaji wa huduma za afya ya uzazi
ambayo itakidhi mahitaji ya vijana na inawahakikishia vijana
kupata huduma za afya ya uzazi kwa urahisi bila pingamizi
katika umri wowote.
Baadhi ya watu wanafikiri kuwa huduma za uzazi wa mpango ni
kwa watu walio kwenye ndoa. Hii si kweli, mtu yoyote anaruhusiwa
kutumia huduma za uzazi wa mpango na kupata njia mbalimbali
za uzazi wa mpango. Vijana3 wanafaidika na kuwa na haki sawa
kama watu wazima walio kwenye ndoa. Huduma za kinga kama
vile ushauri juu ya mafunzo ya afya ya uzazi na vilevile kondomu
ni njia za kuzuia mimba zinapatikana bure katika vituo vya afya
vya serikali hapa Tanzania.

Hapana, hamna njia ya kufahamu kama amempa msichana mimba siku i ileile wanapojamii ana. Inachukua muda kwa mwili kuonyesha dalili za mimba.
Msichana akitaka kwenda kliniki kupimwa mkojo, kwanza ahesabu tarehe i ipi alikuwa anategemea kupata hedhi yake.
Kama anakosa hedhi katika muda aliotegemea, i itambidi aende kliniki. Mimba i inaonekana kwenye kipimo cha mkojo wakati ambapo mwanamke alitakiwa kwenda mwezini. Msichana akienda kupimwa mkojo kabla, hali halisi kuhusiana na ujauzito haiwezi kutambuliwa.